در مورد مکمل‌هایی که در بازار وجود دارد بسیار صحبت شده، مکمل‌هایی که همیشه شنیدیم خانم‌های باردار باید استفاده کنند، که این مکمل‌ها متفاوت و متنوع هستند، این سوال در ذهن پیش می‌آید که کدام یک از این مکمل‌ها ضروری هستند؟ صحبت از اسید فولیک و آهن است، ید و ترکیبات مختلف ویتامین B ، ویتامین E ، C و بالاخره زینک و کلسیم که همیشه صحبتشون است که کدام یک ضروری‌تر هستند.
یک سوال مهم این است، که چه راه‌هایی وجود دارد که در بارداری سلامت بمانیم؟
مرکز بیماری‌های امریکا یک مسئله را مطرح کرده و چهار مورد را در نظر می‌گیرد به اسم «پکت» اینکه:
1) اگر خانمی می‌خواهد باردار شود حتماً از قبل برنامه‌ریزی کند، بارداریش با تصمیم قبلی باشد به این علت که مشاوره قبل بارداری را گرفته و آزمایشها را انجام بدهد، تا بالاخره بداند کمبودی وجود دارد و بعد وارد حاملگی بشود، مهم‌ترین بخش حاملگی با برنامه‌ریزی بودن آن است.
2) دومین مسئله که اهمیت دارد استفاده نکردن از موادی که مضر است مانند: سیگار، الکل و مواد مخدر و… است.
3) یک سبک زندگی سالم برای حاملگی انتخاب خوراک سالم است، چیزی حدود 75 درصد از مواد بدن باید از ترکیبات گیاهی تأمین بشود، سبزی میوه و حبوبات و پروتئین کم چرب و بدون چربی می‌تواند در یک بارداری سالم نقش مهمی داشته باشد.
4) مسئله دیگر فعال بودن و ورزش کردن خانم‌ها است، زندگی نشسته باید کنار گذاشته شود، وزن اضافه باید به وزن نرمال رسیده و اگر بیماری زمینه‌ای وجود دارد حتما کنترل و درمان شود.
که این موارد خیلی مهم‌تر از مصرف مکمل‌ها در بارداری است.
آیا واقعا نیاز است در بارداری مکمل استفاده شود؟
دربارداری ثابت شد که وجود ریز مغذی‌ها می‌تواند باعث بهبود شرایط بارداری شود، شواهدی که نشان دادن کمبود ریز مغذی‌ها می‌تواند، روی سلامت مادر و جنین تأثیر داشته باشد، ولی فقط یک ریز مغذی خاص نیست که کمبودش می‌تواند به سلامت مادر و جنین صدمه بزند، مجموعه‌ای از ریز مغذی‌ها هستند که کمبودشان می‌تواند مشکل‌ساز باشد و به همین دلیل است که در ترکیبات مولتی ویتامین چندین ریز مغذی قرار گرفته و استفاده می‌شود،که می‌تواند پیامد حاملگی را بهبود ببخشد.
چرا مکمل‌ها و ریز مغذی‌ها در سلامت حاملگی اهمیت دارد؟
چون جنین سریعاً در حال رشد است، و این رشد نیازمند موادی است، بدن مادر هم تغییرات فیزیولوژیکی زیادی را تجربه میکند که نیازمند ریز مغذی‌ها و هم درشت مغذی‌ها است تا مرحله بارداری و رشد جنین به درستی انجام بشود .
ما این را می‌دانیم خانم‌هایی که تغذیه درست دارند نیاز نیست ریزمغذی و مکمل مصرف کنند ولی واقعیت این است که، ما هیچ وقت نمی توانیم بررسی کنیم که در بدن هر خانم چه کمبودهایی وجود دارد، چون عملی نیست پس ما مکمل‌ها را تجویز می‌کنیم تا اگر کمبودی وجود دارد جبران شود. با این حال مرکز بیماری‌های آمریکا حتی در مورد خانم‌هایی که تغذیه مناسبی هم دارند در مواقع خاصی مطرح میکند، که این افراد حتماً باید ریز مغذی‌ها را مصرف کنند چون، در معرض کمبود این مواد هستند. مانند حاملگی چند قلویی، کسانی که سیگاری هستند. کسانی با سن کم باردار می‌شوند، کسانی که گیاه‌خوارند همچنین کسانی که سوابق جراحی دارند یا سوء جذب دارند و کسانی که اعتیاد دارند.
اسید فولیک و ویتامین D را در انگلیس همه خانم‌ها در بارداری باید استفاده کنند، ولی مکمل‌های دیگر را برحسب ضرورت برای هر شخص تجویز میکنند. ولی کشورهای دیگر مواد دیگری را هم در برنامه خود دارند که به علت نیاز تغذیه‌‌ای متفاوت است.
مکمل‌ها و مینرال‌هایی که ممکن است در بارداری استفاده بشود در صدر جدول آن آهن است. خانم‌ها بدنشان آهن زیادی را از دست می‌دهد،به علت خونریزی ماهانه که وجود دارد، و این کمبود با مواد غذایی تأمین نمی‌شود، نیاز به آهن در بارداری افزایش پیدا میکند، جهت خون‌سازی جنین و مادر مقدار زیادی از این آهن در جفت قرار می‌گیرد و به علت خونریزی در زایمان و شاید در بارداری آهن زیادی از بدن دفع می‌شود. این نیاز به آهن در بارداری زیاد شده و در عین حال که میزان آهن در ذخایر بدن کاهش می‌یابد در سه ماهه اول تا سه ماهه دوم میزان مصرف آهن ده برابر می‌شود. پس مکملی که در بارداری الزامأ باید استفاده بشود آهن است. که حتماً مورد توجه قرار بگیرد چون مصرف آهن، اول از ذخایر بدن و بعد از هموگلوبین کاهش پیدا میکند، که باعث کم خونی شده بنابراین وقتی خانمی دچار کم خونی می‌شود دیگر خیلی دیر شده و خیلی خوب است که ما در مرحله‌ای که آهن بدن در حال کم شدن است و بدن دچار فقر آهن می‌شود تشخیص داده و خانم را تحت درمان قرار دهیم .
مورد بعد کلسیم است که باید در دوران بارداری به بدن برسد.
مصرف اسید فولیک باید قبل از بارداری شروع بشود چون می‌تواند از ناهنجاری‌های مادرزایی به خصوص ناهنجاری که در ریه و لوله عصبی وجود دارد جلوگیری کند، میزان 400 میکروگرم یا حداکثر یک میلی‌گرم که روزانه استفاده می‌شود کافی است.
کلسیم برای ساخت اسکلت جنین لازم است و شاید به میزان لازم به بدن نرسد، بنابراین باید میزان قابل توجهی کلسیم را در وعده‌ها قرا داده و ناچار هستیم مقداری را توسط مکمل‌ها به بدن برسانیم. در جوامعی که میزان مصرف کلسیم کم است مشاهده شده اگر به خانم کلسیم داده شود می‌تواند جلوی فشار خون ناشی از بارداری را تا حدی بگیرد.
حدود 80 درصد خانم‌ها کمبود ویتامینD دارند، بنابراین باید مکمل ویتامین D مصرف شود. حداکثر میزان مصرف 4000 واحد است که روزانه در بارداری استفاده می‌شود. بنابراین 5000 واحد که در بازار موجود است مطلقاً نباید استفاده شده و همینطور آمپول‌های 600 هزار یا 300 هزار واحد موجود در بارداری نباید استفاده شوند، بنابراین برای خانم‌ها در طی بارداری قرص‌های 1000 یا 2000 را تجویز می‌کنیم. تحقیقات صورت گرفته و شواهد نشان می‌دهد که تجویز میزان ویتامین D در میزان کاهش ابتلا به اوتیسم ، فشار خون و آسم تاثیر مثبت دارد که مطالعات بیشتری برای تایید این موارد لازم است.
یکی از مکمل‌های مورد نیاز زینک یا روی است که کمبودش می‌تواند بر روی رشد جنین تاثیر بگذارد. در ترکیبات اکثر مولتی ویتامین‌ها زینک وجود دارد و به بدن می‌رسد و ید یکی دیگر از این ریز مغذی ها است، که شاید در مکمل‌ها وجود نداشته باشد پس دقت کنید که مولتی ویتامین مصرفی حاوی ید باشد.
کمبود ویتامین A می‌تواند باعث ایجاد شب کوری شده و عوارض بینایی داشته باشد. حداقل میزان مورد نیاز این ویتامین باید در مولتی ویتامین مصرفی موجود باشد.
کرومیوم یکی دیگر از ریز مغذی‌هایی است که جدیداً متوجه شدند که در کنترل قند خون می‌تواند تاثیر داشته باشد، پس مولتی ویتامین که استفاده می‌کنید حاوی کرومیوم باشد تا به کنترل قند خون کمک کند.
منیزیم یکی دیگر از این ریز مغذی‌ها است که ضرورت دارد. چیزی حدود 30 درصد خانم‌ها گرفتگی در ناحیه پا را در بارداری تجربه میکنند. که علتش آنچنان مشخص نیست، ولی فکر میکنند کمبود منیزیم می‌تواند در کاهش این گرفتگی تاثیر داشته باشد.
DHA (اسید دوکوزاهگزانوئیک) که در بارداری استفاده می‌شود، برای بدن ضروری است. کمک به رشد عصبی جنین، رشد مغزی و چشم‌ها که از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود. خانم‌ها می‌توانند از طریق مصرف ماهی آن را تأمین کنند و یا از طریق مکمل دریافت کنند فقط مشکلی که در مصرف ماهی وجود دارد، ماهی‌های دریای عمیق است که این امکان وجود دارد که باعث ایجاد مسمومیت با جیوه شده و جیوه برای جنین خطرناک است، به همین دلیل اگر از ترکیبات مولتی ویتامین‌ها DHA (اسید دوکوزاهگزانوئیک) استفاده شود بهتر است. مصرف DHA توسط خانم در بارداری و شیردهی نشان داده که رشد مغزی و آی‌کی‌یو و ضریب هوش کودکان این افراد، در چهار سالگی بهتر بوده است.
بنابراین در طی دوران بارداری هر ویتامینی که استفاده می‌شود، باید دقت کافی در میزان و نوع ترکیبات آن کرد.
در این مقاله سعی شد به تعدادی از مکمل‌ها پرداخته شود تا موارد مورد نیاز به صورت کامل و درست به بدن مادر و جنین برسد و دوران بارداری سالمی را بتوان با دانستن این اطلاعات طی کرد.
دکتر مریم کاشانیان
استاد و جراح زنان و زایمان، فلوشیپ طب مادر و جنین (پرناتولوژی)
عضو هیئت مدیره انجمن متخصصین زنان و زایمان ایران.